Nowe zasady ustalania miejsca zamieszkania w kontekście zaświadczenia A1 i ubezpieczeń społecznych w przypadku obywateli państw trzecich

Ustalanie miejsca zamieszkania w kontekście zaświadczenia A1 i ubezpieczeń społecznych jest szczególnie istotne w przypadku obywateli państw trzecich (np. obywateli Ukrainy, Białorusi). Do takich osób stosujemy art. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 r., rozszerzającego rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo (Dz. Urz. UE L 344 z 29.12.2010 r., str. 1).

Zasady określania miejsca zamieszkania we wspomnianym kontekście uległy zmianie od 29 marca 2022 r.

Aby obywatel państwa trzeciego mógł otrzymać zaświadczenie A1, musi legalnie zamieszkiwać w państwie członkowskim i przemieszczać się pomiędzy państwami członkowskimi. Jeśli taka osoba nie zamieszkuje legalnie w państwie członkowskim, nie stosuje się do niej unijnych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W konsekwencji taka osoba nie otrzyma zaświadczenia A1.

Obywatel państwa trzeciego, który chce otrzymać zaświadczenie A1 musi wypełnić US-54 „Informacja o legalności zamieszkania obywatela państwa trzeciego” dostępny na PUE ZUS. US-54 jest niezbędny w przypadku każdego wniosku o A1 dla obywatela państwa trzeciego.

Zaświadczenie A1 ZUS wyda, jeśli spełniony jest warunek legalnego zamieszkania oraz odpowiednie warunki określone w regulacjach unijnych, w szczególności w przepisach rozporządzenia 883/2004 i rozporządzenia 987/2009.

I. Tytuły pobytowe, które uprawniają do otrzymania A1

Za legalnie zamieszkującą ZUS uznaje osobę, która:

• posiada status uchodźcy nadany w Polsce;
• posiada status uprawniający do korzystania ochrony uzupełniającej w Polsce;
• posiada zezwolenie na pobyt stały w Polsce (nie wymaga zezwolenia na pracę);
• posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Polsce;
• posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;
• posiada zgodę na pobyt tolerowany w Polsce;
• posiada status uprawniający do korzystania z ochrony czasowej w Polsce;
• posiada ważne zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• posiada uprawnienie, o którym mowa w art. 19 ust. 2-3 ustawy z 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej;
• posiada zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art 114 ust. 1 (tzw. jednolite zezwolenie na pobyt czasowy i pracę), art. 126 (zezwolenie na pobyt czasowy w przypadku pełnienia funkcji w zarządzie osoby prawnej), art. 127 (tzw. Niebieska Karta UE) lub art. 142 ust. 3 (zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej) ustawy o cudzoziemcach;
• przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139n zawiadomienie o zamiarze korzystania przez cudzoziemca z mobilności krótkoterminowej ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• przebywa na terytorium Polski w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca na warunkach określonych w art. 156b dopuszczalność mobilności krótkoterminowej naukowca ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• przebywa na terytorium Polski w związku z korzystaniem z mobilności studenta na warunkach określonych w art. 149b warunki dopuszczalności mobilności studenta na terytorium RP ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• przebywa na terytorium Polski na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (potwierdzenie złożenia wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy) oraz:
  • • bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 139a zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa ust. 1 lub art. 139o przesłanki udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu korzystania z mobilności długoterminowej ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, przebywał na tym terytorium na podstawie tego zezwolenia i kontynuuje wykonywanie pracy, do której był uprawniony na jego podstawie,
    • wykonuje pracę w charakterze pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 3 katalog pojęć ustawowych pkt 13b ustawy o cudzoziemcach, na rzecz jednostki przyjmującej, która złożyła wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 139o ust. 1 tej ustawy, na warunkach określonych w tym wniosku,
    • prowadzi badania naukowe lub prace rozwojowe w jednostce naukowej mającej siedzibę na terytorium Polski zatwierdzonej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie przepisów art. 151 zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia badań naukowych ust. 4–5 ustawy o cudzoziemcach i złożył wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 151b zezwolenie na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej naukowca ust. 1 tej ustawy, na warunkach określonych w umowie, o której mowa w art. 151b zezwolenie na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej naukowca ust. 1 pkt 2 tej ustawy,
• przebywa na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy lub wizy przyznanej na podstawie karty Polaka,
• posiada zezwolenie na pracę (chyba, że jest zwolniona z tego obowiązku) oraz przebywa na terytorium Polski:
• na podstawie wizy, z wyjątkiem wizy wydanej w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 1 lub 22 ustawy o cudzoziemcach (wizy wydanej w celu turystycznym, wizy umożliwiającej korzystanie z ochrony czasowej),
• na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, stały lub pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Polski,
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, z wyjątkiem zezwolenia udzielonego
  w związku z okolicznością, o której mowa w art. 181 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (tj. ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu cudzoziemca na terytorium Polski),
• na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, lub
• na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen, lub
• w ramach ruchu bezwizowego.

Lista ta ma charakter otwarty. Jeśli osoba posiada inny tytuł pobytowy niż wymieniony nie oznacza to, że nie może wnioskować o zaświadczenie A1. Każdy tytuł pobytowy, który daje prawo do legalnego pobytu, który umożliwia wykonywanie pracy bez zezwolenia albo po uzyskaniu odrębnego zezwolenia, daje podstawę do otrzymania A1.

II. Odstąpienie od składania do ZUS certyfikatu rezydencji podatkowej

Od 29.03.2022 r. ZUS nie wymaga już dołączenia do wniosku o wydanie zaświadczenia A1 dla obywatela państwa trzeciego, certyfikatu rezydencji podatkowej (CFR-1).

Jeśli wniosek o A1 wpłynął do placówki ZUS przed 29.03.2022 r. a do wniosku nie dołączono CFR-1, ZUS nie prosi już o jego dostarczenie.

III. Paszporty biometryczne (ruch bezwizowy)

Do otrzymania zaświadczenia A1 uprawnieni są też obywatele Gruzji, Mołdawii i Ukrainy, którzy przybyli do Polski w ramach ruchu bezwizowego na podstawie paszportu biometrycznego.

IV. Zaświadczenia A1 dla obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski od 24.02.2022 r.

1. Obywatel Ukrainy, który przybył do Polski po 23 lutego 2022 r. ma prawo do legalnego pobytu przez 18 miesięcy (do 24 sierpnia 2023 r.), jeżeli deklaruje zamiar pozostania w Polsce (art. 2 ust. 1 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa). Za legalny uznaje się również pobyt małżonka obywatela Ukrainy, który nie posiada ukraińskiego obywatelstwa.

Pobyt przestaje być jednak legalny, jeżeli osoba wyjedzie z Polski na okres dłuższy niż miesiąc (art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy).

Prawo do legalnego pobytu przez 18 miesięcy w związku z przybyciem w okresie od 24 lutego 2022 r. nie dotyczy obywateli Ukrainy, którzy nabyli wcześniej prawo do legalnego pobytu na innej podstawie. Okres legalności pobytu takich osób będzie wynikał z tytułu pobytowego uzyskanego przed 24 lutego 2022 r.

Zaświadczenie A1 dla takich osób może być wydane maksymalnie na okres legalnego pobytu, tj. do 24 sierpnia 2023 r. (18 miesięcy liczone od 24 lutego 2022 r.).

2. Obywatel Ukrainy, którego pobyt uznaje się za legalny od 24 lutego 2022 r. może uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy na okres trzech lat (art. 38 ust. 1 i 3 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy). Osoby te są uprawnione do pracy w Polsce bez pozwolenia na pracę. Wystąpienie z wnioskiem o pobyt czasowy dla takich osób jest możliwe najwcześniej po 9 miesiącach od przybycia do Polski.

Obywatel Ukrainy, który otrzymał zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat może otrzymać zaświadczenie A1. Data ważności A1 nie może wykraczać poza okres wskazany w karcie pobytu.

V. Zaświadczenia A1 dla obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed 24.02.2022 r.

Obywatele Ukrainy, którzy przebywali legalnie w Polsce przed 24 lutego 2022 r. na mocy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, mają automatycznie przedłużoną legalność pobytu i ważność dokumentów pobytowych. Takie osoby mogą otrzymać zaświadczenie A1 maksymalnie na okres przedłużonej legalności pobytu.

1. Ważność zezwoleń na pobyt czasowy oraz polskich wiz krajowych (symbol D) jest wydłużona do 31 grudnia 2022 r., jeśli dotychczasowy termin ważności upływał po 23 lutego 2022 r. Przedłużenie ważności zezwolenia na pobyt czasowy nie uprawnia do uzyskania nowej karty pobytu. W dokumencie podróży nie umieszcza się nowej naklejki wizowej.

2. Legalność pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski:

• w ramach ruchu bezwizowego,
• na podstawie wizy Schengen (symbol C) wydanej przez Polskę,
• na podstawie wizy Schengen (symbol C) lub wizy krajowej (symbol D) wydanej przez inne państwo obszaru Schengen,

jest wydłużona o 18 miesięcy, jeśli ostatni dzień dotychczasowego pobytu upływa
po 23 lutego 2022 r.

3. Ważność kart pobytu i polskich dokumentów tożsamości obywatela Ukrainy jest wydłużona o 18 miesięcy, jeśli ich dotychczasowy termin ważności upływa po 23 lutego 2022 r.

VI. Warunek ubezpieczenia/zamieszkania dla obywateli Ukrainy

Obywatele Ukrainy, podobnie jak obywatele innych państw trzecich, nadal muszą spełnić warunek podlegania ubezpieczeniom lub zamieszkiwania w Polsce przez co najmniej miesiąc przed oddelegowaniem w celu skorzystania z przepisów o delegowaniu.
Przesłanka ta powinna być spełniona niezależnie od daty przybycia obywatela Ukrainy do Polski – dotyczy zarówno osób, które przybyły przed 24 lutego 2022 r., jak i po tej dacie.

Źródło: ZUS